Czy można złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie w swoim imieniu? Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Kontynuując wpis dotyczący osób legitymowanych do złożenia wniosku, należy poruszyć niezwykle ważny temat dotyczący zakresu udziału w tym postępowaniu osoby ubezwłasnowolnionej w kontekście możliwości złożenia przez nią samą wniosku o ubezwłasnowolnienie.

Spis treści:

1. 1. Osoby uprawnione do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie
   2. Czy można osobiście złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie

Osoby uprawnione do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie

Katalog osób uprawnionych do złożenia wniosku znajdziemy w art. 545 kodeksu postępowania cywilnego. Są nimi:

1. Małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
2. Krewny w linii prostej osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
3. Rodzeństwo osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
4. Przedstawiciel ustawowy osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
5. Prokurator.

Jak wdać nie znajdziemy wśród nich osoby ubezwłasnowolnionej. W orzecznictwie sądów powszechnych wskazany powyżej katalog był wyznacznikiem, który skutkował oddaleniem wniosku w przypadku gdy składała go osoba nieuprawniona.

Czy można osobiście złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie

W 2016 r. nad sprawą pochylił się Sąd Najwyższy i udzielił odpowiedzi na zagadnienie prawne zadane przez Sąd Apelacyjny w przedmiocie:

Czy osoba, która występuje o swe własne ubezwłasnowolnienie, jest legitymowana do złożenia takiego wniosku?

W uchwale z dnia 26 września 2016 r. sygn. CZP III 38 /16 Sąd Najwyższy w trójkowym składzie uznał:

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba mająca być ubezwłasnowolnioną.

Jest to wyraz dążenia judykatury do otwarcia katalogu osób mogących występować z wnioskami w zakresie ubezwłasnowolnienia.

Należy bowiem wskazać, że już w 2007 r. Trybunał Konstytucyjny analizował zgodność z prawem przepisów zawartych w kodeksie postępowania cywilnego pod kątem możliwości uchylenia lub zmiany ubezwłasnowolnienia z wniosku samej osoby ubezwłasnowolnionej.

Brak tych zapisów Trybunał w wyroku z dnia 7 marca 2007 r., sygn. K 28/05 uznał:

Art. 559 w związku z art. 545 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zakresie, w jakim nie przyznaje osobie ubezwłasnowolnionej uprawnienia do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia, jest niezgodny z art. 30 i art. 31 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny potwierdził zasadę podmiotowości osoby ubezwłasnowalnianej, której pozycja procesowa przed wyrokiem Trybunału była jedynie „przedmiotowa”. Sprowadzała się bowiem do biernego współtowarzyszenia czynnościom podejmowanym przez osoby trzecie.

W tym miejscu należy przytoczyć istotną część uzasadnienia do wyroku 28/05

Z punktu widzenia zasady godności człowieka przeciwko temu rozwiązaniu można podnieść trzy rodzaje argumentów.

Po pierwsze, osoba ubezwłasnowolniona cały czas ma taki sam status materialnoprawny – do momentu uprawomocnienia postanowienia o uchyleniu lub zmianie ubezwłasnowolnienia jest uznana za niezdolną do kierowania swoim postępowaniem czy potrzebującą pomocy do prowadzenia swoich spraw, co znajduje odzwierciedlenie w ograniczeniu lub wyłączeniu jej zdolności do czynności prawnych.

Po drugie, przy założeniu, że ratio legis zakwestionowanego rozwiązania jest ochrona godności osoby ubezwłasnowolnionej, cel ten powinien być realizowany w równym stopniu podczas całego postępowania. Subiektywnie niekorzystne rozstrzygnięcie dla osoby ubezwłasnowolnionej (na przykład zmiana ubezwłasnowolnienia częściowego na całkowite) może bowiem zapaść zarówno na skutek jej działania, jak i bierności i to na każdym etapie postępowania – i w rezultacie wniosku o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia, i w rezultacie zażalenia na postanowienie wydane w wyniku postępowania.

Po trzecie, jeżeli nawet zakres zdolności postulacyjnej osoby ubezwłasnowolnionej miałby być zróżnicowany, to z całą pewnością nie w opisywany sposób. Przy założeniu, że przesłanką umożliwienia jej samodzielnego działania przed sądem jest faktyczny stan psychiczny czy umysłowy, to w pierwszej kolejności należałoby osobie zainteresowanej udostępnić czynności procesowe „łatwiejsze” – wszczynanie postępowania, a nie „trudniejsze” – zaskarżanie postanowień wydanych w jego wyniku w wysoce sformalizowanej procedurze odwoławczej.

Tak postrzegana podmiotowość osoby w kontekście wniosku o ubezwłasnowolnienie mogła i moim zdaniem powinna być poddana ewolucji, której wymiar odnajdujemy we wspomnianym na wstępie wyroku Sądu Najwyższego, który potwierdził prawo do składania wniosku o ubezwłasnowolnienie we własnym imieniu.

Mając na uwadze powyższe, należy pamiętać, że uchwała Sądu Najwyższego wiąże jedynie sąd, który zwrócił się z pytaniem w swojej sprawie. W innych sprawach tego rodzaju składy orzekające mogą, ale nie mają obowiązku korzystać z tak wypracowanej linii orzeczniczej.

W sprawach dotyczących ubezwłasnowolnienia osób bliskich zapraszam do kontaktu.

Z przyjemnością postaram się odpowiedzieć na nurtujące Państwa kwestie. Najciekawsze problemy będę jak zawsze starał się opisywać na bieżąco.

Zachęcam do komentowania lub korzystania z zakładki KONTAKT.