W sytuacji gdy osoba nie może się sama zatroszczyć o swoje sprawy, nie jest w stanie sama kierować swoim postępowaniem ze względu na chorobę psychiczną lub uzależnienia powodujące utratę świadomości co do własnego postępowania wprowadzono instytucję prawną ubezwłasnowolnienia. Aby dobrze zrozumieć pojęcie ubezwłasnowolnienia osoby, należy w pierwszej kolejności zdefiniować rodzaj ubezwłasnowolnienia.
Spis treści:
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Jeżeli osoba która:
- ukończyła 13 lat
- ma chorobę psychiczną
- lub niedorozwój umysłowy
- lub inne zaburzenie psychiczne
- w szczególności cierpi na pijaństwo i narkomanię
- i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, może być ubezwłasnowolniona całkowicie. (Art. 13 par. 1 ustawy kodeks cywilny).
Co dokładnie oznacza powyższy zapis? Oznacza, że aby doszło do ubezwłasnowolnienia osoby, muszą występować łącznie trzy przesłanki:
- Wiek– ubezwłasnowolniony całkowicie musi mieć ukończone 13 lat;
- Musi u niego występować jeden z czynników o charakterze zaburzenia psychicznego (niedorozwój umysłowy, inne zaburzenie psychiczne, pijaństwo narkomania, etc.);
- Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może wskutek czynników wymienionych w pkt. 2 kierować swoim postępowaniem.
W tym miejscu należy odpowiedzieć na pytanie skąd granica 13 roku życia jako warunek do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego? Osoby powyżej 13 roku życia mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Istnieje zatem obszar czynności, które mogą podejmować w sferze prawnej, a które mogą skutkować negatywnie na ich sytuację.
Poniżej 13 roku życia osoby nie mają zdolności do czynności prawnych i żadne ich działania nie mają mocy prawnej. W imieniu tych osób zawsze występują opiekunowie ustawowi lub ustanowione przez osoby trzecie.
Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje pod władzą rodzicielską.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Definicja ubezwłasnowolnienia częściowego jest zbliżona do całkowitego, ale zawiera dwa istotne różnice:
- Wiek ubezwłasnowolnianego – musi on bowiem być pełnoletni
- Stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Należy jasno zaznaczyć, że ubezwłasnowolnienie ma charakter fakultatywny – zatem sąd może, a nie musi o nim orzec. Podstawową zasadą, jaką należny się kierować przy orzekaniu o ubezwłasnowolnieniu jest dobro i ochrona praw osoby ubezwłasnowolnianej.
Często instytucja ubezwłasnowolnienia jest bowiem postrzegana jako środek prawny mający na celu ochronę praw osób trzecich z uwagi na zaburzenie psychiczne chorego.
Na kanwie orzeczenia Sądu Najwyższego z 15 maja 1968 r. należy wysnuć tezę, że instytucja ubezwłasnowolnienia nie ma na celu ochrony osoby, której dobra są zagrożone ze strony osoby chorej. Ubezwłasnowolnienie ma chronić osobę chorą, a w szczególności gdy zachodzi uzasadniona potrzeba w prowadzeniu jej spraw.
„Zaburzenia psychiczne, czy choroba psychiczna sama przez się, a bez spełnienia się dalszych przesłanek ustawy, nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia”. (Zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1968 r. sygn. I CR 132/68)
Definicja ubezwłasnowolnienia częściowego zawarta w art. 16 Kodeksu cywilnego:
Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Postanowienie SN z dnia 25 marca 1968 r., II CR 57/68,
Stosownie do przepisu art. 16 k.c. częściowe ubezwłasnowolnienie może nastąpić z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych, jeżeli stan chorego nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebna jest pomoc do prowadzenia jego spraw. Pomoc ta polega przede wszystkim na tym, że dokonywane przez częściowo ubezwłasnowolnionego czynności prawne wymagają w myśl art. 1 k.c. dla swej skuteczności zgody kuratora.
W kolejnych moich publikacjach dowiesz się o innych ważnych aspektach sprawy sądowej o ubezwłasnowolnienie.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej, skontaktuj się ze mną poprzez zakładkę szybki kontakt.
Staram się odpowiedzieć na każdą korespondencję kierowaną do mnie tą drogą.
Dominik Nowak – radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie. Od 2009 r. jako prawnik w organach administracji szczebla centralnego. Prawnik z doświadczeniem w zakresie spraw rodzinnych, spadkowych, nieruchomości oraz pomocy społecznej. Praktyk w zakresie postępowań związanych z pomocą społeczną, prawem rodzinnym i opiekuńczym. Reprezentuje klientów przed sądami w sprawach z zakresu prawa spadkowego, rodzinnego.
