Dług osoby ubezwłasnowolnionej – kto i kiedy odpowiada? Prawnik radzi

Szanowni Państwo, kolejny raz zwracają się do mnie z pytaniem osoby, które albo są opiekunami prawnymi osób ubezwłasnowolnionych, albo zamierzają złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie. Problemem, który pojawia się w pytaniach, jest odpowiedzialność ubezwłasnowolnionego za czynności prawne, których dokonał oraz odpowiedzialność opiekuna prawnego za konsekwencje tych czynności i konsekwencje zaciągniętych kredytów lub pożyczek. Problem pojawia się w sytuacji, gdy pieniędzy udzielonych przez bank już nie ma lub osoba, która zaciągnęła kredyt, nie potrafi wskazać, gdzie się znajdują.

Spis treści:

• • Czy osoba ubezwłasnowolniona jest odpowiedzialna za zaciągnięte kredyty, pożyczki?
  • Na jakie czynności opiekuna wymagana jest zgoda sądu?
  • Czy bank będzie dochodził zwrotu pożyczonych pieniędzy od opiekuna prawnego

Czy osoba ubezwłasnowolniona jest odpowiedzialna za zaciągnięte kredyty, pożyczki?

Osoby ubezwłasnowolnione są pozbawione z mocy prawa zdolności do czynności prawnych.

Tym samym, aby doszło do skutecznego zawarcia umowy, musi być ona albo potwierdzona przez kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, albo zawarta przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. W przypadku woli zawarcia umów lub podejmowania rozporządzenia swoim majątkiem mających cechy istotnych  ( kluczowych z punktu widzenia interesu osoby ubezwłasnowolnionej) taka czynności wymaga uprzedniej zgody sądu opiekuńczego sprawującego nadzór nad realizacją obowiązków opiekuna.

Na jakie czynności opiekuna wymagana jest zgoda sądu?

Przepisy nie definiują wprost katalogu takich czynności. Można jedynie z praktyki stwierdzić, że z zakresu spraw majątkowych są to np.:

• • • zgoda na zaciągnięcie kredytu, pożyczki,
    • rozporządzanie swoim mieniem/majątkiem (darowizny, sprzedaż/zakup nieruchomości, innych wartościowych przedmiotów), długotrwałe umowy najmu (dzierżawy).
    • przyjmowanie lub odrzucanie spadków.

Dokonanie zatem wyżej wymienionych czynności bez udziału opiekuna nie niesie ze sobą skutków prawnych.

Co to oznacza dla dłużnika (ubezwłasnowolnionego) i dla opiekuna prawnego? Oznacza to, że czynność prawna dokonana przez osobę bez zgody jej opiekuna (sądu) jest czynnością, która z mocy prawa jest nieważna. Strony nie mogą powoływać się skutecznie na fakt jej istnienia.

Co zatem dzieje się w sytuacji, w której np. osoba ubezwłasnowolniona całkowicie zaciągnie kredyt w banku, a następnie wyda pożyczone pieniądze?

Mając na uwadze powyższe informacje, należy stwierdzić, że umowa taka jest nieważna z mocy prawa. Co za tym idzie, wszelkie konsekwencje powstałe w wyniku jej zawarcia nie istnieją i nie mogą być skutecznie egzekwowane. Ale czy wszystkie?

Pozostaje problem odpowiedzialności za świadczenie pieniężne banku na rzecz osoby ubezwłasnowolnionej.

Czy bank będzie dochodził zwrotu pożyczonych pieniędzy od opiekuna prawnego?

Odpowiedź na to pytanie jest negatywna. Bank nie będzie żądał zwrotu środków od opiekuna prawnego, ale od osoby, która świadczenie otrzymała. To osoba ubezwłasnowolniona będzie musiała spłacić ze swego majątku roszczenie powoda (banku).

Przykład: Wyrok Sądu Rejonowego w Kaliszu Sygn. akt I C 3112/17

„Nie ulega wątpliwości, że w chwili zawierzania umowy pożyczki pozwana była osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie, nie mogła zatem, nie mając zdolności do czynności prawnych, zawrzeć ważnego kontraktu ( art. 12 k.c. i art. 14 § 1 k.c. ). W tej sytuacji umowa pożyczki z dnia 1.09.2018 r. jest nieważna, a wypłata przez powoda środków pieniężnych mających stanowić pożyczkę, stanowi nienależne świadczenie. Zgodnie bowiem z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Nienależne świadczenie jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia; w związku z tym stosuje się do niego przepisy art. 405 – 409 k.c. Przepis art. 405 k.c. stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Nienależne świadczenie odróżnia się od pozostałych przypadków bezpodstawnego wzbogacenia źródłem powstania, bowiem do zaistnienia tego zobowiązania dochodzi w wyniku spełnienia świadczenia przez zubożonego, a nie poprzez jakiekolwiek inne przesunięcia majątkowe, niebędące świadczeniem. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszym postępowaniu, jest oczywiste, iż świadczenie powoda zostało w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, dlatego też pozwana winna je zwrócić powodowi.”

W przedstawionej powyżej sytuacji nie ulega wątpliwości, że stroną pozwaną była osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Działa ona wtedy poprzez opiekuna prawnego, który reprezentuje ją w sądzie.

Osoba fizyczna nie mająca zdolności procesowej, może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego.

Wobec powyższego bank może wytoczyć powództwo o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, ale tylko wobec osoby ubezwłasnowolnionej działającej poprzez przedstawiciela ustawowego. Skutki orzeczenia wydanego w procesie będą odnosić się bezpośrednio do majątku osoby ubezwłasnowolnionej – nie zaś do majątku opiekuna prawnego. Należy bowiem wiedzieć, że jeśli przysporzenie majątkowe nastąpiło w sposób określony przepisami prawa i istnieje nadal zwrot świadczenia – jest uzasadniony.

Wyjątkiem jest sytuacja przedstawiona w poniższej sytuacji.

Art. 409 Kodeksu cywilnego – Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając jąj, powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Pamiętaj! 

Nie istnieje żaden ogólnopolski rejestr osób ubezwłasnowolnionych częściowo lub całkowicie, banki instytucje finansowe i urzędy nie mają możliwości weryfikacji czy osoba, z którą zawierają umowę, posiada zdolność do czynności prawnych. Ograniczają się jedynie do deklaracji „posiadam pełną zdolność do czynności prawnych”.

Jeśli jesteś opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej, a zaciągnęła ona kredyt wiedz, że istnieje szansa na podjęcie działań skutecznych dla majątku osoby ubezwłasnowolnionej.

Zdjęcie tytułowe

rawpixel